اگر شما یا یکی از نزدیکانتان در محیط کار مشغول فعالیت هستید اما هنوز تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار نگرفته‌اید، باید بدانید که این وضعیت در قانون کار ایران به‌روشنی تعیین تکلیف شده است. بر اساس ماده ۱۴۸ قانون کار، بیمه کردن کارگر از وظایف قطعی و غیرقابل‌سلب کارفرماست و هرگونه امتناع از این موضوع، تخلف محسوب می‌شود. همچنین مطابق ماده ۱۸۳ قانون تأمین اجتماعی، کارفرمایانی که از بیمه کردن پرسنل خود خودداری کنند، علاوه بر الزام به پرداخت حق بیمه معوقه، مشمول جریمه نقدی تا ۱۰ برابر سهم بیمه خواهند شد.
در این مقاله از «عدل گستر»، به زبان ساده و دقیق بررسی می‌کنیم که اگر شما بیمه نشده‌اید، چگونه میتوانید به صورت قانونی شکایت از کارفرما را ثبت کنید، مدارک لازم چیست، و چگونه از طریق پیگیری بیمه تأمین اجتماعی، سابقه شغلی و حقوق قانونی خود را بازپس بگیرید. این راهنما کاملاً بر اساس قوانین جاری جمهوری اسلامی ایران نوشته شده و به شما کمک می‌کند با آگاهی، حق خود را مطالبه کنید.
آنچه در این مطلب خواهید خواند:
وظایف قانونی کارفرما در قبال بیمه کارگر (طبق قانون ایران)
مطابق قانون کار و قانون تأمین اجتماعی ایران، بیمه‌کردن کارگر یک وظیفه قطعی، الزامی و غیرقابل‌چشم‌پوشی برای کارفرماست. هیچ توافقی – حتی با رضایت کارگر – نمی‌تواند این مسئولیت را از دوش کارفرما بردارد. مهم‌ترین وظایف قانونی کارفرما شامل موارد زیر است:
۱. بیمه کردن کارگر از اولین روز شروع به کار
بر اساس ماده ۱۴۸ قانون کار، کارفرما موظف است کارگر را بلافاصله پس از آغاز همکاری در لیست بیمه تأمین اجتماعی ثبت کند. تأخیر چند روزه، چند هفته‌ای یا مشروط کردن بیمه به «اثبات توانایی» یا «پایان دوره آزمایشی» هیچ مبنای قانونی ندارد.
۲. ارسال لیست بیمه و پرداخت حق بیمه به‌صورت ماهانه
کارفرما باید ماهانه لیست حقوق و دستمزد کارکنان را به تأمین اجتماعی ارسال کند و سهم بیمه را پرداخت نماید. هرگونه تأخیر یا نپرداختن بیمه، تخلف محسوب می‌شود.
۳. ثبت دقیق روزهای کارکرد کارگر
کم‌کردن سابقه بیمه، ناقص ثبت‌کردن روزها یا اعلام حقوق کمتر از واقعیت، خلاف قانون است و قابل پیگیری و شکایت می‌باشد.
۴. عدم امکان توافق برای بیمه نکردن کارگر
توافق بین کارگر و کارفرما برای «بیمه نشدن» یا «دریافت حقوق بیشتر به‌جای بیمه» فاقد ارزش حقوقی است. قانون در این مورد صریحاً حق کارگر را غیرقابل‌اسقاط اعلام کرده است.
۵. مسئولیت کامل کارفرما در قبال حوادث کار
اگر کارگری بیمه نشده باشد و در محیط کار دچار حادثه شود، کارفرما به‌طور کامل مسئول تمام هزینه‌های درمان، غرامت و دیه است. این موضوع از جدی‌ترین خطرات عدم بیمه کارگران محسوب می‌شود.
اگر می‌خواهید بدانید چگونه میتوانید شکایت کارگر از کارفرما را طبق قانون پیگیری کنید، اینجا کلیک کنید.
حقوق کارگر بیمه‌نشده طبق قانون کار و تأمین اجتماعی
وقتی کارگری بیمه نشده باشد، قانون برای حمایت از او حقوق مشخص و قابل‌پیگیری تعیین کرده است. این حقوق به‌گونه‌ای تدوین شده‌اند که هیچ کارفرمایی نتواند با سهل‌انگاری یا عمد، حق بیمه کارگر را تضییع کند. مهم‌ترین حقوق کارگر بیمه‌نشده عبارت‌اند از:
۱. حق مطالبه بیمه از اولین روز شروع به کار
حتی اگر کارگر چند ماه یا چند سال به‌صورت بیمه‌نشده کار کرده باشد، می‌تواند طبق قانون، درخواست ثبت سابقه از اولین روز ورود به محل کار را مطرح کند.
۲. حق شکایت از کارفرما در صورت بیمه نکردن
قانون این امکان را فراهم کرده که کارگر از طریق اداره کار یا سازمان تأمین اجتماعی، از کارفرما شکایت کند. این شکایت بدون محدودیت زمانی و حتی پس از ترک کار نیز قابل ثبت است.
۳. دریافت حق بیمه کامل به همراه جریمه کارفرما
پس از اثبات رابطه کارگری و عدم بیمه، تأمین اجتماعی کارفرما را موظف به پرداخت حق بیمه معوقه می‌کند. علاوه بر آن، براساس ماده ۱۸۳ قانون تأمین اجتماعی، کارفرما به جریمه‌ای بین ۲ تا ۱۰ برابر حق بیمه نیز محکوم می‌شود.
۴. حق دریافت سنوات، عیدی و مزایای قانونی حتی بدون بیمه
بیمه نشدن باعث از بین رفتن سایر حقوق قانونی کارگر مانند سنوات، عیدی و مزایای پایان کار نمی‌شود. کارگر می‌تواند همزمان این حقوق را نیز مطالبه کند.
۵. حق مطالبه خسارت در صورت وقوع حادثه
اگر کارگر بیمه نشده باشد و در محل کار دچار حادثه شود، کارفرما موظف به پرداخت کلیه هزینه‌ها، خسارات، غرامت و حتی دیه خواهد بود. این موضوع از مهم‌ترین ضمانت‌های قانونی برای حمایت از کارگران است.
مراحل شکایت از کارفرما به دلیل بیمه نکردن کارگر
اگر کارفرما شما را بیمه نکرده باشد، قانون به‌طور کامل مسیر شکایت و دریافت حق بیمه را مشخص کرده است. شکایت از کارفرما به دلیل بیمه نکردن، یکی از رایج‌ترین دعاوی کارگری است و معمولاً به نفع کارگر رأی صادر می‌شود. مراحل قانونی به شرح زیر است:
۱. جمع‌آوری مدارک و مستندات اشتغال
برای اثبات رابطه کارگری و شروع روند شکایت، داشتن یک یا چند مورد از مدارک زیر کافی است:
- فیش حقوقی یا واریزی‌های بانکی
- پیامک، چت یا مکاتبات کاری
- قرارداد کار (حتی غیررسمی)
- کارت حضور و غیاب
- شهادت همکاران
- تصاویر یا فیلم از محل کار
نکته: حتی اگر هیچ مدرکی نداشته باشید، «شهادت شهود» به‌تنهایی برای اثبات رابطه کار کافی است.
عدل گستر، مرکز تخصصی مشاوره روابط کار، با ارائه راهنمایی‌های قانونی به شما کمک می‌کند حقوق کارگری خود را بهتر بشناسید و مسیر شکایت یا پیگیری بیمه را با اطمینان طی کنید.
۲. مراجعه به اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی
برای ثبت شکایت، باید به اداره کار منطقه خود مراجعه کنید یا از طریق سامانه «جامع روابط کار» اقدام نمایید.
در این مرحله:
- پرونده تشکیل می‌شود
- شکایت ثبت می‌گردد
- جلسه رسیدگی تعیین می‌شود
۳. تشکیل جلسه و اثبات رابطه کارگری
در جلسه اداره کار، کارگر باید نشان دهد که واقعاً در محل کار فعالیت داشته است. اگر رابطه کارگری ثابت شود، اداره کار پرونده را برای بررسی بیمه به تأمین اجتماعی ارجاع می‌دهد.
۴. ارجاع پرونده به سازمان تأمین اجتماعی
پس از تأیید رابطه کارگری، پرونده به شعبه تأمین اجتماعی ارسال می‌شود. در این مرحله:
- بازرس تأمین اجتماعی به محل کار مراجعه می‌کند
- اسناد کارفرما بررسی می‌شود
- سابقه واقعی کارگر مشخص می‌گردد
بازرس معمولاً به‌نفع کارگر نظر می‌دهد، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.
۵. صدور رأی و الزام کارفرما به پرداخت حق بیمه
اگر کارفرما تخلف کرده باشد، تأمین اجتماعی او را موظف می‌کند:
- حق بیمه ماه‌های کارکرد را کامل پرداخت کند
- جریمه سنگین بین ۲ تا ۱۰ برابر حق بیمه بپردازد (طبق ماده ۱۸۳)
پس از پرداخت این موارد، سابقه کارگر به‌صورت کامل در سیستم ثبت می‌شود.
۶. امکان شکایت برای دریافت خسارت و حقوق دیگر
در صورتی که کارگر به دلیل بیمه نبودن دچار خسارت شده باشد، مانند حادثه، آسیب بدنی یا عدم پرداخت مزایا – می‌تواند شکایت جداگانه برای مطالبه خسارت و حقوق قانونی مطرح کند.
مراحل پیگیری بیمه تأمین اجتماعی برای کارگر بیمه‌نشده
پس از ثبت شکایت اولیه در اداره کار، کارگر باید مراحل پیگیری در سازمان تأمین اجتماعی را انجام دهد تا سابقه کار او به‌طور رسمی ثبت شود. این مراحل با هدف تعیین کارکرد واقعی و الزام کارفرما به پرداخت حق بیمه انجام می‌شود.
۱. ثبت درخواست بررسی سابقه در تأمین اجتماعی
پس از تأیید رابطه کارگری در اداره کار، کارگر باید در شعبه تأمین اجتماعی درخواست بررسی و ثبت سابقه بدهد. این درخواست به نام «بررسی سوابق بیمه‌ای» ثبت می‌شود.
2. بازدید و تحقیقات بازرسی از محل کار
بازرس تأمین اجتماعی معمولاً ظرف چند روز به محل کار مراجعه می‌کند تا:
- وجود کارگاه را تأیید کند
- نوع فعالیت بررسی شود
- حضور کارگر در محل اثبات گردد
- تعداد کارکنان واقعی مشخص شود
بازرس می‌تواند از کارکنان، همسایگان و حتی مدارک موجود در کارگاه برای تهیه گزارش استفاده کند.
3. بررسی مدارک کارفرما و تطبیق با اطلاعات واقعی
اگر کارفرما ادعا کند که کارگر در آن دوره شاغل نبوده، باید این موضوع را اثبات کند.
بازرس موارد زیر را بررسی می‌کند:
- لیست‌های بیمه ارسال‌شده
- حقوق و دستمزد پرداخت‌شده
- اسناد مالی و اداری
- تطابق قراردادها با تاریخ اشتغال
در اکثر موارد، نبود مدارک کافی از طرف کارفرما، باعث ثبت سابقه به نفع کارگر می‌شود.
4. صدور گزارش بازرس و تعیین حق بیمه معوقه
پس از بررسی‌های لازم، بازرس تأمین اجتماعی گزارش نهایی را صادر می‌کند. در این گزارش موارد زیر مشخص می‌شود:
- تعداد روزهای کارکرد کارگر
- میزان حق بیمه قابل پرداخت
- تاریخ دقیق شروع و پایان اشتغال
- جریمه قابل اعمال برای کارفرما
این گزارش مبنای محاسبه حق بیمه معوقه است.
5. الزام کارفرما به پرداخت حق بیمه و جریمه‌ها
بر اساس گزارش بازرس، کارفرما موظف است:
- حق بیمه کامل ماه‌های کارکرد را بپردازد
- جریمه تخلف (۲ تا ۱۰ برابر حق بیمه) را پرداخت کند
این جریمه غیرقابل بخشش است مگر در شرایط خاص و با تأیید مدیر شعبه.
6. ثبت سابقه کارگر در سیستم تأمین اجتماعی
پس از پرداخت بدهی‌ها:
- سابقه کارگر در سامانه سوابق بیمه‌ای ثبت می‌شود
- امکان مشاهده سابقه از طریق سایت / اپلیکیشن «تأمین اجتماعی من» فعال می‌شود
- کارگر می‌تواند از مزایای آینده مثل بازنشستگی، بیمه بیکاری و… استفاده کند
این مرحله مهم‌ترین خروجی پیگیری بیمه است.
این موارد حتی در قرارداد کوتاه‌مدت نیز الزامی است.
جریمه کارفرما در صورت بیمه نکردن کارگر
طبق ماده ۱۸۳ قانون تأمین اجتماعی، کارفرمایی که از بیمه کردن کارگر خودداری کند، موظف است:
- پرداخت حق بیمه معوقه
- پرداخت جریمه نقدی بین ۲ تا ۱۰ برابر حق بیمه
این جریمه غیرقابل بخشش است مگر با تأیید مراجع ذی‌صلاح و گزارش بازرسی. همچنین تأخیر در بیمه کردن کارگر باعث می‌شود که کارفرما تمام مسئولیت‌های قانونی و حادثه‌ای بر عهده بگیرد.
جمع‌بندی
- حق قانونی شما محفوظ است: هیچ توافقی نمی‌تواند بیمه نشدن شما را قانونی کند.
- مراحل شکایت: جمع‌آوری مدارک → مراجعه به اداره کار → ارجاع به تأمین اجتماعی → پرداخت حق بیمه و جریمه کارفرما.
- ثبت سابقه بیمه: پس از پرداخت حق بیمه و جریمه، سابقه کار شما در سامانه «تأمین اجتماعی من» ثبت می‌شود و امکان استفاده از مزایای آینده فراهم است.
- پیگیری آنلاین: با ورود به سامانه «تأمین اجتماعی من» میتوانید سابقه بیمه و مراحل پرونده خود را بررسی کنید.
سوالات متداول
اگر کارفرما بیمه نکرد، چطور شکایت کنیم؟
میتوانید با مدارک اشتغال به اداره کار مراجعه کنید و شکایت رسمی ثبت کنید تا پرونده به تأمین اجتماعی ارجاع شود.
مدت زمان رسیدگی بیمه و اداره کار چقدر است؟
معمولاً ۲ تا ۴ ماه طول میکشد، بسته به شلوغی شعبه و تکمیل مدارک.
آیا بیمه نشده بودن باعث از دست رفتن سنوات و مزایا می‌شود؟
خیر، تمامی مزایا شامل حقوق پایان کار، عیدی و سنوات قابل مطالبه هستند.
اگر مدارک نداشته باشم، چگونه رابطه کارگری را اثبات کنم؟
با شهادت شهود، پیامکها، فیش و مدارک بانکی، یا حتی تصاویر محل کار میتوان رابطه کارگری را اثبات کرد.
آیا کارگران موقت هم شامل بیمه می‌شوند؟
بله، حتی کارگران با قرارداد موقت نیز باید از روز اول تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار بگیرند.
بدون دیدگاه